Tag Archives: kružna utvrda

Nordijska mitologija Aggersborg
Feljton, Skandinavska kulturologija

Danske kružne utvrde služile za odbranu od Vikinga: Sindbek (III)

Utvrde izgrađene „na brzaka”

Imajući ovo u vidu,  možemo da predložimo novo objašnjenje za utvrde, kao i za direktniju vezu između poteškoća Haralda Modrozubog na južnim granicama i potrebe za odranu sa obale u ostalim delovima zemlje.

Nordijska mitologija Trelleborg

Iskopavanja na Borgringu otkrila su da je on dizajniran isto kao Treleborg i ostale kružne utvrde.  Takođe smo otkrili i da je fortifikacija planirana i završena brzo. Teren je poravnat, a zidine formiraju perfektan krug, sa blago nagnutim stranama unutar utvrde. Unutrašnjost je podeljena na jednake delove, sa četiri kapije postavljene na tačno 90 stepeni jedna od druge.

I tako… I tako – ništa!

Nema znakova opravke ili dogradnje zidina. Tu su samo slabe naznake drvenih konstrukcija, koje bi mogle da služe kao potpora viskim zidinama. Za razliku od Treleborga, Firkata i Agersborga, u Borgringu nema naznaka izgradnje unutar utvrde.

Međutim, nalazimo tragove razorne vatre na nekoliko mesta oko utvrde, kao i duboke tragove koje su ostavili točkovi, što bi pretpostavilo da je saobraćaj ka i iz utvrde odvijao neko duže vreme.

Utvrda za izbeglice

Kako da objasnimo sve to? Moguće je da je izgradnja iznenadno prekinuta, ali bismo u tom slučaju očekivali da vidimo jasnije tragove samog procesa izgradnje, a ne tragove kasnijih aktivnosti u i oko utvrde.

Kolski tragovi ukazuju na to da je Borgring bio dovoljno upotrebljiv, čak i bez ikakvih građevina unutar zidina.

Gledajući nacrte sa iskopavanja Treleborga iz 1930-ih, vidimo da su zidine dograđivane veliki broj puta, sa najstarijim slojevima nalik onima koje nalazimo u Borgringu.

Borgring nije usamljen! Kod još jedne kružne utvrde – Nonebaken – manjka građevina unutar zidina. Ovo bi pretpostavilo da primarna funkcija utvrda nije bila da obezbedi smeštaj za permanentnu naseobinu, već da omogući ljudima da se tu smeste na kraći vremenski period.

Ta funkcija skloništa za izbeglice daje jasniju vezu između kružnih utvrda i odbrane od potencijalnog napada Otona II.

Pojačanje za južnu granicu

U slučaju rata sa jugom, Harald bi morao da pozove pojačanje: poglavari bi poslali svoje ratnike na južnu granicu.

Jedna takva operacija opisana je u poemi Velakla [Vellakla], pohvali norveškom Jarlu Hakonu, koji je bio Haraldov savremenik. Velakla nas obaveštava da je Hakon bio pozvan da pomogne Haraldovu bitku u Danevirkeu.

Nordijska mitologija Fyrkat

Ovakve akcije ostavljale su delove zemlje bez ratnika koji su ih obično branili, dakle potpuno nezaštićenim. Kako bi dobio rat na jugu, Harald je morao da ponudi neki drugi vid zaštite nezaštićenim područjima. Povrh zida utvrde, bilo je moguće čak i za slabo naoružane i neiskusne muškarce i žene da se odbrane od dobro istreniranih ratnika.

Ukoliko bi dovoljan broj ljudi pristigao u utvrdu, sve su šanse da napadači ne bi mogli da je osvoje. Naravno, oni bi mogli da započnu opsadu, ali bi u tom slučaju vreme radilo protiv njih.

Uspešna strategija

Utvrde su bila zaštita za lokalno stanovništvo kada bi ratnici bili pozvani na jug. To bi im omogućilo da se odbrane od vikinških napada, a Harald bi dobio mobilnu vojsku koju je mogao da razmesti na nemačkoj granici.

Posmatrane u tom svetlu, utvrde više ne predstavljaju misteriju. U stvari, moglo bi se reći da su ispunile svoju misiju.

Izgradnjom kružnih utvrda, Harald je mogao da konsoliduje svoju moć širom kraljevstva na način na koji nijedan danski kralj pre njega nije osmislio. Velike građevine u Treleborgu nagoveštavaju da su neke od utvrda služile za veće aktivnosti, a možda i kao zimski kamp za ratnike. Ali pre svega toga, mreža kružnih utvrda je omogućavala kralju da efektivnije iskoristi vojnu moć svojih poglavara i njihovih ratnika.

Ti ratnici nisu čuvali utvrde, koje su imale upravo soprotnu funkciju – da zaštite neratničko stanovništvo. To je bila odlučujuća kontramera koja je omogućila Haraldu i da se odbrani i da dobije bitku u drugom delu kraljevstva.

Iskopavanja Borgringa su otkrila nove delove kolaža koji će nam pomoći da shvatimo širu sliku o kružnim utvrdama Haralda Modrozubog.

PRVI DEO
DRUGI DEO

Autor: Søren M. Sindbæk, professor arheologije pri Univerzitetu Orhus [Aarhus], Danska
Izvor
Prevela: Ulmawen

Nordijska mitologija Fyrkat
Feljton, Skandinavska kulturologija

Danske kružne utvrde služile za odbranu od Vikinga: Sindbek (II)

Četiri teorije o vikinškim utvrdama

Zašto je Harald Modrozubi izgradio pet utvrda oko 970. godine?

To je centralno pitanje koje zbunjuje arheologe i istoričare još od kada je prva utvrda pronađena. Do sada, postoji četiri teorije.

  1. Utvrde su služile kao kampovi za trening za vikinšku vojsku koja je osvojila Englesku negde u vreme vladavine Svena Rašljobradog. Ova teorija se pojavila osamdesetih godina prošlog veka, pre nego što se dendrohronologijom utvrdilo da su utvrde Firkat i Treleborg izgrađene i korišćene dekadama pre velikog napada na Englesku.
  2. Utvrde su služile kao centri kontrole koje je Harald Modrozubi izgradio kako bi potčinio populaciju tek ujedinjene Danske. Ova teorija je bila dominantna dugi niz godina, ali se, opet, datiranje nije poklapalo. Zašto bi Harald gradio utvrde u kasnijem periodu vladavine, godinama pošto je postao kralj (958.) i pošto je proglasio Dansku za hrišćansku zemlju (963.)?
  3. Utvrde su služile kao vojne baze tokom sukoba između Haralda i sina mu, Svena Rašljobradog. Sven se jeste pobunio protiv oca, ali ako su utvrde izgrađene oko 975. godine, ta pobuna mora da je trajala više od jedne dekade, i to širom cele zemlje. Opet, podaci se nisu uklapali.
  4. Utvrde su bile rezultat izuzetne političke situacije: u ranim danima Haraldove vladavine, nova sila se pojavila u centralnoj Evropi, pod vođstvom kralja Otona I, koji je krunisan za imperatora 962. godine. Otonov rastući uticaj je verovatno bio ključni faktor za Haraldov prelazak u hrišćanstvo, a kako bi izbegao da postane imperatorova sledeća žrtva. Ovaj zaključak zastupa veliki broj naučnika; upravo da je ovaj jedinstven splet izazova naterao Haralda da izgradi utvrde. Dopustite da objasnim i zašto.

Mreža za odbranu od vikinških napada

Oton je umro 973. godine, a nasledio ga je sin Oton II, koji je napao Danevirke (danas: Nemačka) i tako povećao rizik od potencijalnog napada na Haraldovu Dansku. Danska je bila i ostala vojni cilj sve do smrti Otona II (983.).

Nordijska mitologija Aggersborg

Ovi događaji se poklapaju sa aktivnostima u utvrdama i mogli bi da objasne potrebu za takvom neuobičajenom fortifikacijom. Mešutim, misterija i dalje stoji: ukoliko je pretnja dolazila iz Nemačke, zašto su utvrde izgrađene toliko daleko od dansko-nemačke granice, na ostrvima Fin i Sjeland, i i Skoneu u južnoj Švedskoj?

Godine 2014. sam izneo još jednu verziju ove „teorije o invaziji“, zajedno sa koleginicom Elsom Roesdal. Sugerisali smo da je direktna opasnost dolazila od Otona, što bi objasnilo vreme izgradnja tvrđave.

Nordijska mitologija Trelleborg

Međutim, postoji još jedan činilac koji bi mogao da objasni raspodelu utvrda širom zemlje: pretnja sa juga je ostavila Modrozubog otvorenog za druge pretnje sa drugih strana, posebno iz pravca Norveške i Švedske, odakle bi kraljeva slabosta mogla da se iskoristi. Tako su utvrde raspoređene po celom kraljevstvu. One su bile odbrana sa obale; radije nefo vikinške utvrde, bile su anti-Vikiške utvrde.

Ta nas je pretpostavka dovela do otkrića Borgringa. Ona je sugerisala da je Modrozubi takođe morao izgraditi utvrdu koja bi štitila istočnu obalu zemlje, što se ispostavilo kao tačno.

Ono što nismo mogli da objasnimo je kako su te utvrde tačno korišćene za odbranu. Upravo tu otkrića u Borgringu stupaju na scenu. Ona nam mogu dati odgovore.

PRVI DEO
TREĆI DEO

Nastaviće se
Autor: Søren M. Sindbæk, professor arheologije pri Univerzitetu Orhus [Aarhus], Danska
Izvor
Prevela: Ulmawen

Nordijska mitologija Trelleborg
Feljton, Skandinavska kulturologija

Danske kružne utvrde služile za odbranu od Vikinga: Sindbek (I)

Nakon četiri godine, iskopavanja na spektakularnoj utvrdi Borgring približavaju se kraju. Već sada arheolozi mogu da vide širu sliku: utvrda je služila za odbranu od Vikinga i omogućila je danskom kralju da uspostavi novu, mobilnu vojsku.

Pre četiri godine, moja koleginica Nana Holm [Nanna Holm], kurator Muzeja jugoistočne Danske, i ja, objavili smo naše otkriće: vikinšku utvrdu, danas poznatu pod imenom Borgring, u Lelingeu, nedaleko od danske prestonice Kopenhagena.

Vest je obišla svet, a od tada se naša iskopavanja nastavljaju. Hiljade posetilaca se sjatilo na lokalitet, koji je svakog leta otvoren, i služi kao živi muzej. Međutim, ukoliko želite da ga posetite, morate da budete brzi – ovo leto će, naime, verovatno biti poslednja godina iskopavanja u Borgringu.

Ovde ću predočiti neka od najbitnijih i najiznenađujućih otkrića do kojih smo došli. Ona će nam reći nešto ne samo o istoriji utvrde, već i o njenoj nameni.

Kružne utvrde: najpoznatiji spomenici iz Vikinškog doba

Borgring je jedna od pet velikih kružnih utvrda iz Vikinškog doba u Danskoj. Svaka utvrda je izgrađena u savršenom krugu i svaka spada u najpoznatije spomenike koje su Vikinzi ostavili za sobom.

Nordijska mitologija Aggersborg

Na slici: kružna utvrda Aggersborg

Ostale utvrde su: Treleborg [Trelleborg], Firkat [Fyrkat], Nonebaken [Nonnebakken] i Agersborg [Aggersborg], kao i Borjebi [Borgeby] u južnoj Švedskoj. Svaku je izgradio kralj Harald Modrozubi, koji je vladao između 958. i 987. godine i koji je najpoznatiji u Danskoj po podizanju runskog kamena Jeling [Jelling]. Kamen je značajan po tome što se na njemu prvi put pojavljuje termin „Danska”, koji se smatra za začetnika današnje države.

Previd od pre pola veka

Prošlo je šezdeset godina od kada su arheolozi otkrili jednu takvu kružnu utvrdu u Danskoj, kada smo konačno otkrili Borgring. Mnogi su sumnjali da je uopšte u pitanju vikinška utvrda, dok su drugi tvrdili da se za nju znalo već neko vreme.

Ljudi koji žive u blizini sećaju se oficira danskih vazduhoplovnih snaga koji je spazio obrise utvrde 1970. godine i snimio ih iz vazduha. On je kontaktirao Nacionalni muzej Danske, koji je istražio lokalitet i zaključio da se na njemu ne nalaze zemni ostaci iz Vikinškog doba. Tako su ljudi iz okoline Lelingea znali da se na lokalitetu nešto dešavalo, ali arheolozi nisu povezali ovaj događaj sa utvrdama Haralda Modrozubog.

Kružne utvrde će biti predložene za uvršćenje u svetsku baštinu UNESCA

Dekadama kasnije, pristupilo se iskopavanjima. Među najznačajnijima su sledeća:

• Radiokarbonsko datiranje, koje je pokazalo da je utvrda izgrađena početkom X veka;
• Kasnije otkriće kutije za alat, građevina, keramike, perli i nakita, koji ukazuju na to da je u utvrdi bilo aktivnosti.

Maja 2018. godine, Univerzitet Orhus [Aarhus Univestitet] i Danska agencija za kulturu i zamkove [Slots- og Kulturstyrelsen] održali su zajedničku konferenciju o danskim kružnim utvrdama, koje će biti predložene za uvršćenje u svetsku baštinu UNESCA. Tada je bilo jasno da čak i istraživači koji su prethodno bili skeptični više ni najmanje ne sumnjaju u to da je Borgring jedna od utvrda Haralda Modrozubog.

Velike utvrde, kratak životni vek

Naučnici pri Muzeju jugoistočne Danske, Nacionalnom muzeju Danske i Univerzitetu Orhus iskopavaju nalazište od 2016. godine. Finansijeri su Fondacija A. P. Meler [A.P. Møller] i opština Koge [Køge]. Otkrili smo puno toga o istoriji ove utvrde, ali i o vikinškim utvrdama, generalno.

Nordijska mitologija Fyrkat

Na slici: kružna utvrda Fyrkat

Utvrde su impresivne same po sebi, ali ono što je najbitnije je to da su izdgrađene kao koordinisani projekat – mreža utvrda diljem zemlje. Mnogi su pokušali da objasne koja im je bila namena. Ovde je bitno da postavljamo prava pitanja, s obzirom na to da je izazov pronalaženje objašnjenja koji se uklapa u sve činjenice koje o utvdama znamo.

Kružne utvrde su imale kratak životni vek tokom Vikinškog doba.

Čini se da su dve utvrde koje su najbolje istražene – Firkat i Treleborg – podignute između 974. i 981. godine. Otkrića iz drugih utvrda ukazuju na sličan datum izgradnje.

U Danskoj ne postoje druge velike fortifikacije iz Vikinškog doba koje datiraju od kasnog VIII do početka XI veka, sa izuzetkom gradskih zidina Hedebija [Hedeby] u Nemačkoj, Ribea i Orhusa. Ratni zapovednici i kraljevi su gradili velike dvorane i farme, ali ne i utvrđenja.

DRUGI DEO

TREĆI DEO

Nastaviće se
Autor: Søren M. Sindbæk, professor arheologije pri Univerzitetu Orhus [Aarhus], Danska
Izvor
Prevela: Ulmawen

Nordijska mitologija Borgring1
Nordijska mitologija

Kružne utvrde Haralda Modrozubog bile deo razrađene vojne mreže

Vikinška utvrda u Borgringu, ostrvo Zeland, Danska, za koju se pretpostavlja da ju je danski kralj Harald Modrozubi izgradio u X veku, mogla bi biti deo razrađene vojne mreže, smatraju arheolozi. Donedavno su bile poznate samo četiri kružne utvrde ovog tipa, a danski istoričari se već godinama spore o njihovoj originalnoj funkciji.

Nordijska mitologija Borgring1

Neki istoričari smatraju da su ovo vojne utvrde, dok drugi tvrde da one predstavljaju simbol Haraldovog prestiža i političke moći. Međutim, 2014. godine je otkrivena i peta kružna utvrda – prva u šezdeset godina – koja, čini se, razrešava ovu dilemu. Tako bar smatra Seren Sindbek (Søren Sindbæk), arheolog pri Univerzitetu Orhus (Aarhus).

„Ovo su verovatno najintrigantniji spomenici koje su nam Vikinzi ostavili“, kaže Sindbek. „Prošlo je dosta vremena od poslednjeg otkrića ovog tipa. Sada imamo priliku da istražimo utvrdu uz pomoć savremenih naučnih metoda.“

„Lokacija poslednje otkrivene utvrde (Borgring) ukazuje na to da je ona bila središte Haraldove mreže fortifikacija“, kaže Sindbek. „Ovde nije u pitanju samo nasumična kolekcija spomenika izgrađenih da svedoče o Haraldovoj moći; posredi je koherentna vojna logika. Utvrde se nalaze na lokacijama koje su bile posebno izložene riziku od napada, a ipak su dominirale okolinom.“

Nordijska mitologija Borgring2

Sindbek istražuje Haraldove utvrde već nekoliko godina, pokušavajući da otkrije zajedničke crte u njihovim lokacijama. On kaže da je svaka utvrda izgrađena pokraj glavne vikinške rute – do svake se moglo stići sa mora, ali su one dovoljno udaljene od obale da bi bile zaštićene od pomorskih napada.

„Primenom ovog kriterijuma, došli smo do zaključka da u Danskoj postoji samo još nekolicina mesta koje bismo mogli da dodamo na ovu listu. Stoga smo se fokusirali na njihovo istraživanje, a na jednom mestu smo pronašli upravo ono što smo tražili“, kaže Sindbek.

„Otkriće utvrde u Borgringu pokazuje da su ove strukture planski locirane za odbranu Haraldovog novog kraljevstva od potencijalnih napadača. To potvrđuje da smo razumeli plan koji stoji iza mreže utvrda, i to dovoljno dobro da pronađemo još jednu lokaciju“, kaže Sindbek.

Nakon što su Sindbek i njegov tim pronašli potencijalnu lokaciju još jedne kružne utvrde u Borgringu, iskoristili su podatke istraživanja LIDAR koje je danska vlada prethodno sprovela. Naime, kružni oblik utvrde nije bio odmah vidljiv.

Nordijska mitologija Borgring alat

„Ovi podaci su potvrdili naše pretpostavke. Ostaci utvrde su samo promena u tlu, na nekih 30 do 40 santimetara dubine“, kaže Sindbek.

Nakon ovog otkrića, sprovedena su geofizička istraživanja podzemne utvrde, na čelu sa Helen Gudčajld sa Univerziteta Jork. Gudčajld je primenila magnetnu gradiometriju, koja detektuje i najsitnije promene u podzemnim magnetnim poljima uzrokovane drevnim bakterijskim procesima (npr. truljenje drveta). Rezultati istraživanja jasno pokazuju da je utvrda bila kružnog tipa, 144 metara u dijametru, kao i da su četiri kapije bile raspoređene na sve četiri strane sveta.

Arheolozi poslednje dve godine rade na lokalitetu Borgring. 2016. godine, pronašli su istočnu kapiju utvrde, koja je, izgleda, vodila u radionicu. Jonas Kristensen, arheolog pri centru Danish Castle u Vordingborgu, smatra da je radionica nastala u XI veku, kada je utvrda prestala da služi u vojne svrhe.

Nordijska mitologija Borgring hrast

Arheolozi su ovde pronašli kutiju sa alatom, u kojoj se, osim alata, nalaze i keramički predmeti koji su i ranije pronalaženi na lokalitetima povezanim sa pojednicima visokog statusa. Nadalje, ovde je pronađena i hrastova daska koja je poslužila za dendohronološko datiranje, koje je pokazalo da je grana isečena u isto vreme kao i grane koje su pronađene u drugim kružnim utvrdama u Danskoj (smatra se da su izgrađene 970-ih ili 980-ih).

Kristensen smatra da je ovo najbolji pokazatelj da je kružnu utvrdu u Borgringu izgradio Harald Modrozubi.